Kortyzol — co to za hormon?

Kortyzol — co to za hormon?

Publiczne wystąpienie, trudna rozmowa w pracy albo jazda po śliskiej drodze... To tylko niektóre z wielu stresujących sytuacji, z jakimi spotykamy się na co dzień. Ich nieodłącznym kompanem jest kortyzol. Jak działa? Kiedy sprawdzić jego poziom? Co zrobić, jeśli kortyzol jest zbyt wysoki lub zbyt niski?

Kortyzol hormon stresu

Kortyzol co to za hormon? Kortyzol jest produkowany przez korę nadnerczy. Jego wydzielanie zwiększa się w sytuacjach stresowych, dlatego określany jako hormon stresu  kortyzol ma szeroki wpływ na organizm. Reguluje poziom glukozy we krwi, wpływa na ciśnienie tętnicze, a nawet na układ odpornościowy. Zarówno jego nadmiar, jak i niedobór może być niebezpieczny dla zdrowia [1].

Chcesz, żeby dieta była nie tylko dobra dla Twojego zdrowia, ale również perfekcyjnie dobrana do Twoich kubków smakowych? Dołącz do Team Respo i osiągaj cele z tysiącami naszych podopiecznych. Nasza dieta idealnie dopasowuje się do Twoich potrzeb i trybu życia. 

Wiesz już, co to jest kortyzol, czas dowiedzieć się jak działa i jaki mamy wpływ na jego poziom.

Kortyzol działanie 

Kortyzol jest kojarzony z reakcją ,,walcz lub uciekaj”. Kiedy znajdujemy się w stanie zagrożenia, nadnercza zwiększają produkcję tego hormonu,  następuje wzrost poziomu glukozy we krwi. Glukoza staje się ,,paliwem” do ucieczki. Wzrasta też ciśnienie tętnicze krwi, co zwiększa ukrwienie narządów. Można powiedzieć, że kortyzol uzbraja nas do poradzenia sobie w sytuacji stresowej [1,2].

Wydzielany jest według rytmu dobowego: maksymalne stężenie osiąga w godzinach porannych, co związane jest z motywacją organizmu do rozpoczęcia dnia, a minimalne około północy – to jeden z elementów przygotowujących organizm do nocnego wypoczynku [3].

Kortyzol badanie

Jak zbadać poziom kortyzolu? Najczęściej stosowaną metodą jest pobranie krwi. Jeśli chcemy zbadać kortyzol badanie wymaga spełnienia konkretnych warunków. Ponieważ to wczesnym rankiem obserwuje się jego najwyższe stężenie,  poziom kortyzolu we krwi najlepiej oznaczać jak najszybciej po obudzeniu się, między 6 a 10 rano [4]. Przed pobraniem krwi należy unikać stresu i wysiłku fizycznego, które mogłyby zafałszować wynik. Lekarz zlecający badanie na kortyzol powinien udzielić dokładnej instrukcji na temat przygotowania się do badania. 

Drugim sposobem na badanie kortyzolu jest wykonanie analizy próbek moczu z całego dnia. Wykorzystywane jest do diagnostyki zwiększonego wydzielania hormonu stresu [5]. Badanie kortyzolu z próbek moczu jest rzadziej wykorzystywane niż badanie poziomu kortyzolu z krwi. 

Kto powinien wykonać badanie poziomu kortyzolu? Każdy, komu takie badanie zaleci lekarz oraz osoby, które zauważyły u siebie objawy jego nadmiaru lub niedoboru. Pamiętajmy jednak, że nieprawidłowy wynik nie musi świadczyć o chorobie i najlepiej skonsultować go ze specjalistą.

Kortyzol norma

Zakresy referencyjne mogą różnić się w zależności od laboratorium, metody oznaczenia i rodzaju pobranego materiału. Jeśli chodzi o kortyzol norma w surowicy krwi w godzinach porannych to od około 150 do około 650 nmol/L. W przypadku badania w godzinach wieczornych norma kortyzolu jest o połowę niższa, tj. od ok. 75 do ok. 290 nmol/L. Normy kortyzolu w dobowej zbiórce moczu mieszczą się w granicach 55–330 nmol/24 godz. [6]. 

Należy pamiętać, że dobowy rytm wydzielania kortyzolu może być zaburzony w przypadku osób, które prowadzą nocny tryb życia lub pracują na nocne zmiany. Godzina, w której oznacza się poziom kortyzolu, musi być wtedy dobrana indywidualnie przez lekarza. Zaburzenia wyniku obserwuje się także u pacjentów z depresją [7].

Schudnij w Respo
pod okiem dietetyka!

Dopasuje Ci idealny plan zgodnie z Metodą Respo, jedyną w Polsce metodą odchudzania ze skutecznością potwierdzoną badaniami naukowymi.

Sprawdź pakiety z dietą

Wysoki kortyzol objawy

Najczęstszą przyczyną podwyższonego poziomu kortyzolu jest zespół Cushinga [5]. Zwiększone wydzielanie wynika z obecności guza przysadki lub nadnerczy. Drugą z głównych przyczyn nadmiaru kortyzolu jest długotrwałe przyjmowanie leków z grupy glikokortykosteroidów, np. w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów [8]. 

Podwyższony kortyzol może być też objawem depresji, anoreksji, nowotworu płuc, źle wyrównanej metabolicznie cukrzycy i każdej ostro przebiegającej choroby [9]. 

Na wynik badania wpływa także styl życia. Za wysoki kortyzol odpowiada wzmożony wysiłek fizyczny oraz stres, dlatego w dniu poprzedzającym badanie warto unikać sportu i stresujących sytuacji. 

Za wysoki kortyzol objawy [5,10,11]:

  • odkładanie się tkanki tłuszczowej nad obojczykami, na szyi, twarzy i brzuchu
  • zanik mięśni rąk i nóg, co prowadzi do ich wizualnego wyszczuplenia oraz osłabienia 
  • spadek odporności
  • pogorszenie się kondycji skóry – zaczerwienienie, czerwone rozstępy, trądzik
  • hirsutyzm (pojawienie się nadmiernego owłosienia typu męskiego) i zaburzenia miesiączkowania
  • problemy z erekcją
  • podwyższony  poziom glukozy i ciśnienia tętniczego
  • zaburzenia psychiczne
  • wzmożony apetyt
  • rozwój osteoporozy, częstsze złamania

Wysoki poziom kortyzolu lub wystąpienie opisanych objawów, wymagają konsultacji z lekarzem endokrynologiem. 

Jak obniżyć kortyzol?

Jesteś po badaniach i zastanawiasz się, jak zmniejszyć poziom kortyzolu? Koniecznie  skonsultuj się ze specjalistą. Lekarz pomoże Ci znaleźć przyczynę nieprawidłowości i przygotuje plan leczenia. 

Jeśli za podwyższenie kortyzolu odpowiada guz nadnerczy lub przysadki mózgowej, niezbędne może być leczenie chirurgiczne [5]. Jeśli wysoki wynik jest efektem przyjmowania leków, specjalista zmodyfikuje formę farmakoterapii. 

Jeśli przyczyną jest stres, na obniżenie kortyzolu pozytywnie wpłynie jego zredukowanie. Dobrze powiedzieć, trudniej zrobić? Na pewno, ale warto nawet małymi krokami podjąć taką próbę. Być może pomocna będzie w tym przypadku konsultacja z psychologiem lub psychoterapeutą i nie warto wtedy z takiej opcji skorzystać!

Pamiętajmy, że obok stresu psychicznego, istnieje jeszcze stres metaboliczny oraz fizyczny. Stresem fizyczny to następstwo m.in. upadków czy złamań. Natomiast stres metaboliczny może wynikać np. ze stosowania zbyt restrykcyjnej diety [12]. Dlatego jeśli szukasz sposobu na to, jak obniżyć kortyzol, przeanalizuj koniecznie też swój sposób odżywiania. Czy w ostatnim czasie Twoja dieta nie była niskoenergetyczna? Czy nie narzucasz sobie zbyt wielu restrykcji? To konieczne pytania, które pomogą znaleźć receptę na to, jak obniżyć poziom kortyzolu. W analizie diety i wyłapaniu ewentualnych błędów może pomóc Ci dietetyk. Specjaliści z Centrum Respo wspierają podopiecznych w prawidłowym odżywianiu i podpowiedzą, co jeść, aby obniżyć kortyzol. W aptekach dostępne są suplementy i leki obniżające kortyzol. Ich stosowanie skonsultuj z lekarzem. Zanim sięgniesz po leki czy zioła na obniżenie kortyzolu, skup się na znalezieniu przyczyny problemu.

Niski kortyzol objawy

Za niedobór kortyzolu zazwyczaj odpowiada choroba Addisona, czyli niedoczynność kory nadnerczy. Za jej rozwój odpowiada niewłaściwa reakcja autoimmunologiczna. Inne przyczyny niedoboru kortyzolu to m.in. wrodzony przerost nadnerczy, niedoczynność podwzgórza oraz niedoczynność przysadki mózgowej [13].

Zbyt niski kortyzol objawy [13]:

  • chudnięcie
  • zmęczenie i osłabienie
  • brak apetytu
  • obniżone ciśnienie tętnicze i poziom glukozy we krwi
  • zmniejszone stężenie sodu we krwi, a zwiększone stężenie potasu
  • ciemne zabarwienie skóry
  • ból brzucha, nudności i wymioty.

Niedobór kortyzolu może objawiać się w postaci nietypowych zachcianek, np. na produkty bogate w węglowodany (np. chleb i makarony) oraz słone, kwaśne lub ostre potrawy [14,15].

Diagnozą i leczeniem niedoczynności kory nadnerczy zajmuje się endokrynolog. Zbyt niski poziom kortyzolu w badaniach krwi lub objawy wskazujące na niedobór kortyzolu wymagają konsultacji lekarskiej.

Niedobór kortyzolu u pacjenta poddanego silnemu stresowi może doprowadzić do tzw. przełomu nadnerczowego, który wiąże się z utratą przytomności, zaburzeniami świadomości, spadkiem ciśnienia i tachykardią. Jest to stan zagrażający życiu i wymaga pilnej pomocy medycznej [16].

Jak podnieść kortyzol?

Jak podwyższyć kortyzol? Tak jak w przypadku nadmiaru hormonu, żeby osiągnąć prawidłowy poziom hormonu, najpierw musimy znać przyczynę zaburzenia. Jeśli jest nią niedoczynność kory nadnerczy, wprowadza się leczenie glikokortykosteroidami [17]. 

Naturalnym sposobem na krótkotrwałe podniesienie poziomu kortyzolu jest wypicie kawy. Zawarta w niej kofeina zwiększa wydzielanie hormonu [18].

Jeśli chcesz wiedzieć, jak dieta może wspierać dbanie o prawidłowy poziom hormonów skorzystaj z pomocy dietetyków Centrum Respo.

Piśmiennictwo:

  1. Hołyńska-Iwan I., Musiała N., Olszewska-Słonina D. Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie, „Diagnostyka Laboratoryjna” 2018; 54(1): 29–36.
  2. Gunnar M.R., Quevedo K. The neurobiology of stress and development. Annual review of psychology 2007; 58: 145–173.
  3. Angeli, A., Frajria, R., Dogliotti, L., Crosazzo, C., Rigoli, F., Ceresa, F. Differences between temporal patterns of plasma cortisol and corticosteroid-binding globulin binding capacity throughtout the twenty-four hour day and the menstrual cycle. J Endocrinol. Invest 1978; 1: 31-8.
  4. Adamczak-Ratajczak A. Rytmy okołodobowe melatoniny i kortyzolu w wybranych chorobach neurologicznych. Poznań 2014; 14-16.
  5. Karczewska-Kupczewska M., Myśliwiec J. , Górska M. Aktualne poglądy na diagnostykę zespołu Cushinga. Polish Journal of Endocrinology 2006; 57(5): 546-559.
  6. Dembińskiej-Kieć A. i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, „Diagnostyka laboratoryjna”, Warszawa 2014.
  7. McEwen B.S. What Is the Confusion With Cortisol? Chronic Stress 2019; 3.
  8. Jonczyk P. Symptomatologia zespołu Cushinga. Pediatr. Endocrinol. 2014;  13(46): 41-54.
  9. Ziółkowski J., Łucka I. Hiperkortyzolemia i zaburzenia psychiczne. Psychiatria 2009; 6(3): 111-115.
  10. Bednarczuk T. Podstawy Endokrynologii ITEM Publishing Wyd. 1 2017: 129-131.
  11. Zgliczyński, W. Progress in diagnosis and treatment of Cushing´ s disease. Postępy Nauk Medycznych 2008; 2: 69-74.
  12. Kłósek P. Rola stresu psychologicznego w neuroendokrynnej regulacji pobierania pokarmu i powstawaniu otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2016;7(3): 111-118.
  13. Derkacz M., Strawa-Zakościelna K., Matuszek B., Tarach J.S. Choroba Addisona — od objawów do rozpoznania. Opis przypadku. Forum Medycyny Rodzinnej 2015; 9(3): 229-231.
  14. Schuder S.E., Stress-induced hypocortisolemia diagnosed as psychiatric disorders responsive to hydrocortisone replacement, Ann N Y Acad Sci. 2005; 1057: 466–478.
  15. Oth D.N. i wsp., The adrenal cortex. Effects of glucocorticoids on diseases of the adrenal cortex. Hypofunction, In Williams’ Endocrinology, 9th edit., Philadelphia 1998; 12: 544–563.
  16. Lipska E., Witkowska-Sędek E., Pyrżak B., Pierwotna niedoczynność nadnerczy u dzieci. Pediatria Polska 2016; 91(6): 587-594.
  17. Michels, A., & Michels, N. Addison disease: early detection and treatment principles. American family physician 2014; 89(7), 563–568.
  18. Lovallo W.R., Farag N.H., Vincent A.S., Thomas T.L., Wilson M.F. Cortisol responses to mental stress, exercise, and meals following caffeine intake in men and women. Pharmacol Biochem Behav. 2006;83(3): 441-7.